قلعه سریزد ؛ صندوق امانتی از جنس خشت و گِل یکی از بهترین گزینههای سفر واسه علاقهمندان به تاریخ و معماری بشمار میرود. این دژ در یکی از روستاهای استان یزد به نام «سریزد» واقع شده و این اطمینان رو به شما میدهم که ارزش یهبار بازید رو حتما داره.
قبلا در مورد ارگ بم در استان کرمان و روستای درک در استان سیستانوبلوچستان براتون نوشتم و گزارش امروز رو به معرفی «قلعه سریزد» و «دروازه فرافر» در استان یزد اختصاص دادهام.
واسه آشنایی با این جاذبههای گردشگری حیرتانگیز و جذاب از شما دعوت میکنم تا انتهای این گزارش همراه من باشین.
«قلعه سریزد»؛ صندوق امانتی از جنس خشت و گِل
قلعه بسیار زیبای سریزد که در دهاتی به همین نام و در راه جاده یزد به کرمان واقع شده، حدود ۸ هزار متر مربع مساحت داره و ۴۶۸ حجره رو در دل خود جای داده / عکس: فروغ بیداری
در نگاه اول از بیرون که دژ رو دیدم، اینطور تصور کردم که قراره در پشت این دیوار خشتی، بقایایی از ویرانه های بنایی قدیمیسال رو ببینم که فقط نامی از اون بر جا مونده، مثل خیلی از آثار باستانی کشورمون.
اما پس از عبور از روی پلی که روی خندقهای دور و بر قلعه و در مقابل ورودی اصلی گذاشته شده بود، فضایی عجیب و باحال مقابل چشمانم خودنمایی کرد؛ دالانهایی طاقی شکل که از دو طرف به گذرهای زیاد منشعب میشدن و هرکدوم چشماندازی جذاب رو به نمایش میگذاشتن.
با ورود به هرکدوم از این گذرگاهها حجرهها و اتاقکهایی بهچشم میخوردند که عظمت معماریشون – از نظر خشتی بودن – نگاه هر بینندهای رو خیره میکرد.
حجرههایی با طاقچهها، پنجرهها و شومینههای قشنگتر که شاید نشون از زندگی دائمی رو در خود نداشتن، اما ساختار باحالتوجهی رو به نمایش میگذاشتن که آدم رو تشویق میکرد در همه اونا سرک بکشه و با کنجکاوی زیاد، فرق میان هر کدامشون رو کشف کنه.
«قلعه سریزد»: اولین صندوق امانات ایران و جهان / عکس: فروغ بیداری
پشت اون حصار خشتی که در اول دیدهبودم «اولین صندوق امانات ایران و جهان» قرار داشت که در دوران حکومت ساسانیان و در سه طبقه ساخته شده بود. این قلعه، برخلاف عنوان «قلعه» که با خود یدک میکشد، واسه دفاع یا مقاصد نظامی ساخته نشده و اینجور کاربردی هم نداشته و فقط محلی واسه ذخیره و نگهداری غلات، طلا، جواهرات و پول بشمار میرفته.
قلعه بسیار زیبای سریزد که در دهاتی به همین نام و در راه جاده یزد به کرمان واقع شده، حدود ۸ هزار متر مربع مساحت داره و ۴۶۸ حجره رو در دل خود جای داده.
قلعه سریزد حدود ۸ هزار متر مربع مساحت داره و ۴۶۸ حجره رو در دل خود جای داده. / عکس: فروغ بیداری
معماری اون مثل بیشتر استحکامات نظامی قدیمی در ایرانه، یعنی دو دیوار متحدالمرکز تودرتو با برج و باروهای دیدهبانی داره.
در دور و بر دیواره ها در بخش خارجی، خندقی به عرض حدود ۶ متر و عمقی برابر سه تا چهار متر حفاری شده تا هرگونه امکانِ تصرف بنا به وسیله دشمنان یا سارقین از بین بره.
دژ سریزد دو در اصلی متحرک داره که به وسیله طناب و قرقرههای مخصوص از سمت پایین به بالا باز و بسته میشده. وقتی که ما وارد قلعه شدیم در چوبی باز بود، یعنی روی خندق قرار گرفته بود و حکم پل رو داشت. البته انگار دقیقا طرح باز و بسته شدن اون از پایین به بالا هم به خاطر همین منظور بوده.
یعنی فقط واسه خودیها باز شده و امکان عبور و مرور رو به مردم بده.
دژ سریزددر استان یزد قرار داره / عکس: فروغ بیداری
در دوم که اشاره کردم هم دقیقا پشت در اصلی تعبیه شده و حکم پشتیبان رو داشته.
به این صورت که اگه در اصلی به وسیله دشمن شکسته میشد، در دوم فورا بسته میشد و امکان تصرف قلعه نبود.
پس از عبور از روی خندق و دروازه اصلی، وقتی مستقیم به سمت جلو حرکت کنین، به محوطهای میرسید که با پلکان بسیار باریک خشتی، به طبقه بالای قلعه میرسد و از اونجا میتونید وارد دهها حجره خشتی شید که با مهارت در کنار هم ساخته شدهان. در ساخت این حجرهها از آجر و گچ هم استفاده شده و تزئیناتی مثل کادربندی و شومینهسازی رو میتوان در اونا دید.
حجرهها هر چند محل زندگی مردم یزد در قدیم نبوده، اما پناهگاهی واسه مواقع بحران بشمار میرفته / عکس: فروغ بیداری
حالا شاید براتون این سوال پیش بیاد که این حجرهها اگه فقط محلی واسه ذخیره و نگهداری اموال و مواد غذایی بوده، به چه دلیل پنجره، شومینه یا تزئینات دیواری داره؟ جواب اینه که این حجرهها هر چند محل زندگی مردم یزد در قدیم نبوده، اما پناهگاهی واسه مواقع بحران بشمار میرفته. خونوادهها هنگام حمله دشمنان به شهر به این حجرهها که هر کدوم در و کلید اختصاصی خود رو داشتن، پناه میبیارن و از جون و مال خود با هم مراقبت میکردن.
این اثر ملی ایران در تاریخ ۲۷ خرداد ۱۳۵۴ با شماره ۱۰۸۴ ثبت جهانی شده / عکس: فروغ بیداری
از آخرین طبقه قلعه سریزد میشد فضای دور و بر و سقفهای گنبدی حجرهها رو دید که بسیار حیرتانگیز و بیمثل بهنظر میرسید.
قدم زدن در میان دالانهای باریک و سرک کشیدن در اتاقهایی که سقف خیلی بلندی نداشتن، تاریخ رو تو ذهن من تداعی میکرد و اینکه مردم همیشه در تاریخ با مهارت و ابتکار خود تونستهان آثاری بر جای بذارن که دیدنشون در عصر دیجیتال و پیشرفته امروزی بسیار جذاب و ستودنیه.
البته باید اقرار کنم که مسئولین نگهداری از این اثر ملی ایران که در تاریخ ۲۷ خرداد ۱۳۵۴ با شماره ۱۰۸۴ ثبت جهانی شده هم با قرار دادن بعضی وسایل و ظروف در برانگیخته کردن این احساسات بیتاثیر نبودهان.
نمایش گیوههای قدیمی در «قلعه سریزد» که جنبه تزئینی داشتن/ عکس: فروغ بیداری
هم اینکه شاید بد نباشه اشاره کنم که در گوشهای از حیاط شرقی بنا، میز و نیمکتهای فلزی چیده شده بود و آش و چای آتشی عرضه میشد که گردشگران میتونستن در صورت تمایل گزینه دلخواه خود رو سفارش بدن. اما نکته باحال در مورد این بخش کوچیک این بود که با شکلای جور واجور وسایل، صندقها، وسیله و گیوههای قدیمی تزئین شده بود و منظرهای چشمنواز ساخته بود که نگاه بیشتر گردشگران رو به خود جلب میکرد.
من به همراه همسفرانم پس از بازدید از قلعه سریزد به سمت «دروازه فرافر» حرکت کردیم، دروازهای که گفته میشه یزد از اونجا شروع میشده.
دروازه شهر فرافر
دروازه شهر فرافر
دروازه شهر فرافر، در نگاه اول یه دیوار نیمهویرون بود که در دور و برش تا چشم کار میکرد بیابان بود و بیابان. ساعتی که من و همراهمانم به این دروازه رسیدیم، آفتاب با تابشهای تیزش باعث میشد فکر کنیم که حالا شاید خیلی هم لازم نبود این بنا رو از نزدیک و در صلاه ظهر مشاهده کنیم! اما چند دقیقه بعد، پس از عبور از بین قبرستان روستای سریزد، وقتی به دروازه نزدیک شدم و در پشت اون مجسمه یادبودی از آرش کمانگیر رو دیدم، نظرم فورا عوض شد و علاقه مند شدم تا دلیل ساخت اونو جویا شوم.
دروازه فرافر انگار یکهزار سال قدمت داره و ورودی شهر یزد در گذشتههای دور حساب میشده. البته بعضی کارشناسان فکر می کنن که این دروازه باقیموندهی دیوار جنوبی بقعهای چهار ضلعی و مکعبی بودهاست. این بنا پوشش گنبدی داره و سه ضلع دیگه اون فرو ریخته و به شکل الان باقی مونده است.
دروازه فرافر انگار یکهزار سال قدمت داره و ورودی شهر یزد در گذشتههای دور حساب میشده / عکس: فروغ بیداری
در فاصله چند متری از دروازه شهر فرافر یه گنبد خشتی نیمهکاره هم وجود داشت که اطلاعاتی در مورد اون تنونستم پیدا کنم.
سریزد کجاس؟
در آخر شاید بد نباشه بدونین که «سریزد» یکی از روستاهای استان یزده و در ۵ کیلومتری شهرستان مهریز و ۴۰ کیلومتری شهر یزد واقع شده. کلی محصول کشاورزی این داهات «انار» است که در سالهای گذشته به دلیل خشکسالی از کیفیت این محصول کم شدهاست.
علاوه بر دروازه شهر فرافر و قلعه سریزد، این داهات جاذبههایی مثل آبانبار، مسجد جامِع و حموم قدیمی هم داره.
فاصله تهران تا سریزد حدود ۶۸۰ کیلومتره که میتوان در عرض کمتر از ۸ ساعت اونو پیمود.